مزیت نسبی و صادرات محصولات عمده باغی (مطالعه موردی استان تهران)

فصل اول مروری بر روش شناسی، بیان اهمیت موضوع، فرضیات و اهداف مطالعه داشت. همچنین توضیح مختصری در مورد شاخص های به کار رفته آورده شده است. در فصل دوم که ادبیات و پیشینه تحقیق را شامل می شود تئوری مزیت نسبی توضیح داده شد.در مجموع در این فصل به معرفی نظریات تجارت بین الملل و سپس مروری بر مطالعات انجام شده در داخل و خارج پرداخته شد. در فصل سوم در ابتدا اهمیت و دلیل استفاده از شاخص مزیت نسبی drc بیان گردید و سپس شاخص rca برای محاسبه مزیت نسبی بالفعل محصولات هسته دار و گلابی را بررسی میکند، بحث و ارائه گردید. در ادامه همین فصل توضیح مختصری در مورد استان تهران و موقعیت جغرافیائی و کشاورزی استان بیان گردید و جایگاه محصولات هسته دار و گلابی در این استان و سایر مناطق کشور مورد مقایسه گردید. در فصل چهارم با استفاده از داده های جمع آوری شده از طریق مراجعه و استفاده از سایت ها و ادارات مختلف و همچنین مطالعات کتابخانه ای شاخص های drc و rca محاسبه گردیده و نتایج آن مورد بررسی قرار گرفت. درتعیین قیمت های سایه ای نهاده های تولید قابل مبادله ای ازجمله کودهای شیمیائی، چون کالایی کاملا قابل مبادله است. قیمت سیف (cif) آنها مبنای قیمت سایه ای قرار گرفته است. در مورد سموم مصرفی که برای محصولات هسته دار عمدتاٌ علف کش ها، قارچ کش ها و حشره کش ها هستند قیمت سیف آنها مبنای قیمت سایه ای قرار گرفته است. در خصوص قیمت های سایه ای نهاده های غیرقابل تجارت، شامل نیروی کار، زمین و آب باید اشاره کرد که نیروی کار، هزینه فرصت آن معادل ارزش افزوده تولیدات از دست رفته است که با اشتغال نیروی کار در فعالیت فعلی، امکان تولید آنها فراهم نشده است. از این رو جهت محاسبه قیمت سایه ای نیروی کار بالاترین دستمزدی که در ارتباط با تولید محصولات عمده باغی استان به نیروی کار در گروه ماهر و غیر ماهر تعلق می گیرد، مد نظر قرار گرفته است. درمورد نهاده آب نیز پس از اندازه گیری متوسط مصرف سالیانه آب برای هر هکتار و هزینه تمام شده هر مترمکعب آب، قیمت سایه ای محاسبه شده است. جهت برآورد قیمت سایه ای زمین، مقادیر اجاره زمین بر اساس اطلاعات جهاد کشاورزی شهرستان ها مشخص و سپس بالاترین هزینه اجاره یک ساله ی باغ بصورت عرف محل مبنای هزینه فرصت زمین (قیمت سایه ای) قرار گرفته است. در تحقیق برای تعیین قیمت سایه ای ارز با توجه به این که قیمت سایه ای ارز در محاسبه مزیت نسبی و تعیین نرخ های حمایتی دولت حساسیت ویژه ای دارد و این نرخ مبنای رسیدن به قیمت سایه ای قابل قبول برای محصولات و نهاده های قابل تجارت است، از تعریف نرخ ارز بر اساس برابری قدرت خرید (ppp) که مورد قبول طیف گسترده ای از اقتصاددانان است، استفاده شد. در محاسبه شاخص rca با استفاده از اطلاعات موجود در سایت itc و fao ارزش صادرات کشورهای اصلی صادر کننده و صادرات کل جهان جمع آوری و میزان شاخص محاسبه گردید. طبق این شاخص کشورهایی که دارای rca کمتر از یک بودند فاقد مزیت در صادرات محصولات مورد نظر و کشورهایی که دارای rca بیشتر از یک بودند دارای مزیت در صادرات محصولات مورد نظر شناخته شدند. تحلیل نتایج شاخص drc 1-در بررسی های بعمل آمده براساس تجزیه و تحلیل شاخص drc مشخص می شود که در محصولات هسته دار میزان تولید و عملکرد در هکتار هر یک از محصولات در تعیین وجود مزیت در تولید نقش دارند، به طوری که در این محصولات شهرستان هایی که دارای میزان تولید بالایی هستند و عملکرد درهکتار بیشتری دارند دارای مزیت در تولید نیز هستند. 2- طبق بررسی های به عمل آمده در مورد برخی از محصولات نشان داده می شود که هزینه انجام شده در برخی از شهرستان ها باعث عدم وجود مزیت در آن شهرستان ها شده است به طوری که در تجزیه و تحلیل محصول گلابی مشاهده شد که شهرستان شهریار با این که دارای تولید و عملکرد بالاتری از شهرستان های دیگر است ولی به دلیل بالا بودن هزینه نهاده ها برای این محصول عدم مزیت در شهرستان شهریار وجود دارد ولی شهرستان ساوجبلاغ با این که تولید پایین تری نسبت به شهرستان شهریار دارد دارای مزیت تولید در محصول گلابی می باشد. 3- برخی از شهرستان ها در بعضی از زمینه ها با ارزش افزوده منفی مواجه اند که این نشان دهنده تخصیص نامناسب منابع در این رشته می باشد. به عنوان مثال درجدول(4-21 و 4-24) شاخص drc و ارزش افزوده برای برخی از شهرستانهای مورد بررسی و تحت سیستم قیمت های سایه ای منفی است که این دلالت بر تخصیص نامناسب منابع داشته و باعث کسب حداقل سود و حداکثر زیان در تولید می شود. این می تواند علامتی باشد برای برنامه ریزان و سیاستگذاران که برنامه های خود را تغییر داده و به سمت تخصیص بهینه منابع قدم بر دارند. 4- بررسی شاخص مزیت نسبی (هزینه منابع داخلی) محصولات هسته دار و گلابی برای شهرستان های استان تهران نشان می دهد که در محصول زردآلو شهرستان های شهریار و دماوند، در محصول هلو، شلیل و شفتالو شهرستان های دماوند و ساوجبلاغ، در محصول گیلاس و آلبالو، شهرستان های دماوند، کرج، ساوجبلاغ و شمیرانات، در محصول آلو و گوجه شهرستان شهریار و در محصول گلابی شهرستان ساوجبلاغ دارای مزیت نسبی در تولید می باشند. به عبارت دیگر تولید هر یک از محصولات در یک یا چند شهرستان از صرفه اقتصادی برخوردار است. این امر می تواند راهنمای خوبی برای هدایت و جذب سرمایه گذاری مرتبط با این محصولات باشد. 5- طبق نتایج بدست آمده از شاخص drc برای تولید محصول زردآلو بهتر است که بیشتر در شهرستان های شهریار و دماوند سرمایه گذاری شود و در شهرستان شمیرانات بدلیل drc بسیار بالا سرمایه گذاری در این محصول به صرفه نمی باشد. در مورد محصول هلو،شلیل و شفتالو اصل سرمایه گذاری باید در شهرستان ساوجبلاغ و بعد در شهرستان دماوند باشد چون دارای drc کمتر از یک می باشند. برای محصول گیلاس و آلبالو به غیر از شهرستان شهریار بقیه شهرستان ها برای تولید مزیت دارند و می توان در بقیه شهرستان ها برای تولید این محصول سرمایه گذاری نمود. در مورد محصول آلو و گوجه فقط شهرستان شهریار قابل سرمایه گذاری برای این محصول بوده و بقیه شهرستان ها در این محصول دارای مزیت نمی باشند و برای محصول گلابی فقط شهرستان ساوجبلاغ است که ارزش سرمایه گذاری دارد چون بقیه شهرستان ها فاقد مزیت نسبی در تولید می باشند. 6- براساس شاخص drc اکثر شهرستان های استان تهران در تولید گیلاس و آلبالو دارای مزیت در تولید می باشند و با توجه به این که بیش از 30 درصد تولید گیلاس و آلبالو کشور در استان تهران می باشد دولت در این زمینه می تواند تدابیری خاص بیاندیشد. 7- محاسبه شاخص drc برای محصولات عمده باغی استان تهران نشان داد که اکثر این محصولات دارای مزیت نسبی اند. که این موضوع حاکی از پتانسیل بالای استان در کشت محصولات هسته دار و گلابی می باشد. در میان محصولات مورد مطالعه، باید بیان کرد که گیلاس و آلبالو در بیشتر شهرستان های مورد بررسی دارای مزیت نسبی می باشد. 8- بطور کلی نتایج حاصل از اندازه گیری هزینه منابع داخلی شهرستان های مختلف براساس نرخ ارز سایه ای حاکی از آن است که شهرستان های مورد بررسی در تولید محصولات باغی دارای تخصص در تولید هستند لیکن تخصص گرایی این شهرستان ها باید در محصولاتی که دارای مزیت در تولید بیشتری هستند افزایش یابد. 9- براساس نظریه های اقتصادی، افزایش نرخ ارز باعث کاهش drc و افزایش سودآوری خالص اجتماعی می شود، چرا که افزایش نرخ ارز یا کاهش قدرت پول ملی به معنای ارزان شدن محصولات مختلف برای خارجیان است و طبق قانون کاهش قیمت، باعث افزایش تقاضا می شود. تحلیل نتایج شاخص rca 1-شاخص rca (مزیت نسبی بارز یا آشکار شده) محاسبه شده ایران برای محصولات هسته دار و گلابی برای سال 1382 نشانگر عدم وجود مزیت نسبی در صادرات این محصولات می باشد. که یکی از دلایل می تواند ناشی از تغییر سیاستهای ارزی کشور و پایین بودن قیمت صادراتی این محصولات باشد. با این وجود در صورت افزایش کیفیت محصول و بسته بندی مناسب با استاندارهای بازار هدف می توان به افزایش سهم نسبی کشور در صادرات جهانی این محصولات امیدوار بود. 2-با توجه به کشورهای صادر کننده و تولید کننده اصلی محصولات هسته دار و گلابی می توان مشاهده کرد که هرچند برخی از کشورها در تولید برخی محصولات دارای رتبه بالایی در تولید می باشند ولی در صادرات این محصولات حتی جزو ده کشور اول صادر کننده نیستند. این موضوع برای کشورهای غیر از ایران نیز مصداق دارد بطور مثال در تولید محصول هلو، شلیل، شفتالو و آلو و گوجه کشور چین دارای رتبه اول در تولید این محصولات است ولی در صادرات این محصولات جزو کشورهای صادر کننده این محصولات نیست، که دلیل این موضوع را می توان در کیفیت پایین محصولات و یا بسته بندی نامناسب این محصولات دانست. 3-هرچند براساس نتایج بدست آمده در محاسبه rca و صادرات ایران محصولات مورد بررسی دارای روند بی ثبات و نامشخص در مزیت نسبی است این می تواند برای مسئولین امر زنگ خطری باشد زیرا وضعیت صادرات بین سال های 82 و 83 دارای روند نزولی و در سال های 83 و 84 دارای روند صعودی است. 4- با توجه به اهمیت صادرات، صادرات غیرنفتی در برنامه های توسعه اقتصادی، اجتماعی توجه به اقلام دارای مزیت نسبی برای افزایش صادرات آنها ضروری می باشد. 5- اصلی ترین کشورهای وارد کننده محصولات مورد بررسی ایران کشورهای امارات، بحرین، قطر، عمان و کویت و در برخی محصولات کشورهای آذربایجان، روسیه و عربستان می باشد که دلایل کم بودن کشورهای وارد کننده محصولات هسته دار و گلابی ایران می تواند عواملی همچون پایین بودن کیفیت، عدم وجود بسته بندی مناسب، فاسدپذیری محصولات باغی باشد که باید برنامه ریزان تدابیری بدین منظور بیاندیشند.